Ngày 5 tháng 11 năm 2010, báo chí trong nước đưa tin ông Cù Huy Hà Vũ và cô Hồ Lê Như Quỳnh (thuộc Hội luật gia Thành phố Hồ Chí Minh) bị tạm giữ hành chính khi công an kiểm tra khách sạn Mạch Lâm (quận 6 Thành phố HCM) nơi ông Vũ đang ở. Công an cho rằng hai người có quan hệ bất chính, ngoài ra còn phát hiện trong phòng có 1 va ly nhỏ đựng máy tính xách tay, tư trang quần áo, hai bao cao su đã qua sử dụng trong sọt rác, và một số tài liệu được cho là "quan trọng".[46][47][48][49][50][51][52][53][54][55] Sau khi lập biên bản, khoảng 3 giờ sáng ngày 5 tháng 11 năm 2010, công an P.11, Q.6 đã đưa 2 người nói trên về trụ sở đề làm việc.[46][47][49][50][54]

Tuy nhiên, vụ việc trong khách sạn chưa được làm rõ, thì chiều 6 tháng 11, Cơ quan an ninh điều tra – Bộ Công an Việt Nam cho biết ông Cù Huy Hà Vũ bị bắt vì một tội danh khác, đó là tội "Tuyên truyền chống Nhà nước CHXHCN Việt Nam" theo điều 88 – Bộ luật hình sự và đã được Viện Kiểm sát Nhân dân Tối cao phê duyệt.[33][51] Cùng ngày, tư gia của ông Vũ tại Hà Nội bị khám xét. Ngoài ra, công an còn khẳng định ông Cù Huy Hà Vũ còn phải chịu trách nhiệm về hành vi "dâm ô, đồi trụy" của mình.

Ngày 15 tháng 11 năm 2010, Cơ quan an ninh điều tra Công an Hà Nội đã khởi tố và ra lệnh tạm giam 4 tháng đối với ông về hành vi "Tuyên truyền chống Nhà nước Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Việt Nam" theo điều 88 Bộ luật hình sự.[56] Chiều 17 tháng 12 năm 2010, Viện kiểm sát Nhân dân thành phố Hà Nội đã ra cáo trạng truy tố ông về tội danh trên.[57]

Ông Vũ được dự kiến sẽ bị đưa ra tòa vào ngày 24 tháng 3 năm 2011 tại Hà Nội,[58] nhưng sau đó Tòa án Nhân dân Hà Nội lại thông báo hoãn xử.[59][60][60][61][62][63]

Bị truy tố ở khoản 1, điều 88 Bộ luật hình sự, ông Cù Huy Hà Vũ phải đối mặt với khung hình phạt từ 3 đến 12 năm tù.[64] Vào ngày 4 tháng 4 năm 2011, Tòa án Nhân dân Hà Nội đã tuyên án 7 năm tù và 3 năm quản chế đối với Cù Huy Hà Vũ trong một phiên xử gây chú ý của công luận.[65][66]

Phản ứng của quốc tế và dư luận

Ngày 5 tháng 4 năm 2011, Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ đã bày tỏ quan ngại về việc Việt Nam vi phạm Tuyên ngôn Quốc tế Nhân quyền và kêu gọi trả tự do ngay lập tức cho ông Cù Huy Hà Vũ,[5][6] nhưng Việt Nam cảnh cáo Hoa Kỳ không được can thiệp vào công việc nội bộ của Việt Nam và khẳng định "không có cái gọi là tù nhân lương tâm ở Việt Nam".[67] Cùng ngày, Tổ chức Ân xá Quốc tế đã công nhận Cù Huy Hà Vũ là một tù nhân lương tâm, đồng thời kêu gọi Việt Nam trả tự do cho ông này.[4]

Ngày 6 tháng 4 năm 2011, Liên Hiệp châu Âu EU cũng bày tỏ quan ngại sâu sắc về phiên xử, và tuyên bố việc buộc tội ông Vũ là "không phù hợp" với Tuyên ngôn Quốc tế về Nhân quyền và Công ước Quốc tế về các Quyền Dân sự và Chính trị mà Việt Nam đã ký kết.[8][68]

Ngày 9 tháng 4 năm 2011, một kiến nghị trên về việc thả Cù Huy Hà Vũ được đưa ra với hàng trăm chữ ký, bao gồm có các trí thức, cựu quan chức và tướng lãnh quân đội Việt Nam.[69] Theo BBC Tiếng Việt, đến ngày 26 tháng 5 năm 2011, kiến nghị này đã có hơn 2000 chữ ký.[9] Trong phóng sự "Sự thật về hành vi vi phạm của Cù Huy Hà Vũ" phát ngày 4 tháng 8 năm 2011 (2 ngày sau phiên xử phúc thẩm), một vài "lão thành cách mạng" và cựu sĩ quan đã nói rằng họ không biết gì cả về Cù Huy Hà Vũ, và chữ ký của họ là giả mạo.[70] Trả lời phỏng vấn truyền hình, những người này yêu cầu điều tra trang web "phản động" Bauxite Việt Nam về việc giả mạo trên.[70] Phản ứng trước cáo buộc trên, giáo sư Nguyễn Huệ Chi biện luận rằng "có những người gặp công an thì họ sợ", "có người đề nghị xin rút, có người nói rằng 'tôi đành phải nói như thế, mong các giáo sư thông cảm cho'."[71]

Đặc biệt GS toán học Ngô Bảo Châu (huy chương Field 2010) cũng đã lên tiếng về sự cẩu thả và lố bịch của những người điều hành phiên toàn xử ông Vũ: "Đối diện với ông Vũ là những người bắt ông bằng hai bao cao su đã qua sử dụng, là phiên tòa nửa công khai, nửa bí mật xảy ra ngày hôm qua và là ông quan tòa từ chối thực hiện thủ tục tố tụng để tránh tranh luận về nội dung những bài viết, chứng cớ về những việc được cho là vi phạm pháp luật của ông Vũ." "Có cố tình làm mất thể diện quốc gia, chắc cũng khó mà làm hơn mấy ông bà này." [72]

Ngày 26 tháng 5 năm 2011, trong một bản phúc trình dài 59 trang tựa đề "Vietnam: The Party vs. Legal Activist Cu Huy Ha Vu", Tổ chức Theo dõi Nhân quyền kêu gọi các lãnh đạo Việt Nam nghe lời cộng đồng quốc tế và "xoay chuyển bản án bất công và trả tự do ngay lập tức cho ông Vũ". Tổ chức này cho rằng việc kết án Cù Huy Hà Vũ là "một vết đen khác trong hồ sơ nhân quyền vốn đã tồi tệ của Việt Nam và cho thấy rằng chính phủ Hà Nội sẽ làm bất cứ điều gì để dập tắt tiếng nói chỉ trích".[9]

Kháng cáo và phúc thẩm

Trong trại tạm giam, ông Vũ viết đơn kháng cáo, đề nghị cấp phúc thẩm xem xét lại bản án sơ thẩm của TAND Hà Nội. Đơn được công an chuyển đến cơ quan có thẩm quyền trong thời gian quy định: 15 ngày sau khi kết thúc phiên sơ thẩm.[73] Theo Luật sư Nguyễn Thị Dương Hà, Cù Huy Hà Vũ là tù nhân chính trị nhưng lại đang bị giam cùng một tù hình sự tên Nguyễn Đức Tuấn, người "có 4 tiền án về tội đánh người", và thường xuyên bị ông này hù dọa và cướp đoạt thuốc chữa bệnh, khiến thân nhân lo ngại về sức khỏe của ông Vũ.[74]

Phiên tòa xử phúc thẩm Tiến sĩ Cù Huy Hà Vũ đã diễn ra vào ngày 2 tháng 8 năm 2011 tại Hà Nội,[75] tòa án bác kháng cáo của ông Vũ và tuyên y án.[76]

Một lần nữa Chính phủ Hoa Kỳ lại lên tiếng kêu gọi trả tự do "ngay lập tức" cho tiến sĩ Cù Huy Hà Vũ:

Tiếp sau Hoa Kỳ, Cao ủy đối ngoại của Liên hiệp châu Âu EU cũng tiếp tục lên tiếng chỉ trích Việt Nam. Bà Catherine Ashton, đại diện ngoại giao cao cấp của Liên hiệp châu Âu, nói bà "quan ngại sâu sắc" về việc tòa án đã bác kháng cáo của ông Vũ, và "đặc biệt thất vọng" khi chính quyền Hà Nội không thực thi quyền căn bản của công dân: "quyền có ý kiến và tự do thể hiện các ý kiến của họ một cách hòa bình".[77][78][79]